भारतातील दुसरे सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेला राज्य, म्हणजे महाराष्ट्र हे राज्य वैविध्यपूर्ण पर्वत, छान समुद्र किनारे, चित्तथरारक नैसर्गिक दृश्य, संग्रहालये, स्मारके आणि किल्ले यांनी परिभाषित आहे व एक प्रसिद्ध राज्य आहे. पुष्कळ लोक असे मानतात की महाराष्ट्र शब्दातील संस्कृत शब्द ‘महा’ म्हणजे महान आणि ‘राष्ट्र’ हा शब्द राष्ट्रकूट वंशातून आला आहे. अनेक लोक असे देखील म्हणतात की संस्कृतमध्ये ‘राष्ट्र’ म्हणजे देश.
महाराष्ट्राचा एक भव्य इतिहास
महाराष्ट्राचा इतिहास दुसऱ्या शतकात प्रवेश करतो जेव्हा पहिल्यांदा बौद्ध लेणी बांधल्या गेल्या होत्या. ७ व्या शतकात, प्रसिद्ध चिनी प्रवासी ह्यूनसांग यांनी आपल्या कार्यात महाराष्ट्राचा पहिला उल्लेख केला होता. राज्यातील इतिहासाच्या मते, ६ व्या शतकात, प्रथम हिंदू राजाने महाराष्ट्र राज्य निर्माण केले. महाराष्ट्राने इतर सर्व नेत्यांपेक्षा छत्रपती शिवाजी महाराज हे सर्वात प्रमुख व्यक्तिमत्व पाहिले होते. महान मराठा साम्राज्याचे संस्थापक शिवाजी, हे मोगलांशी प्रसिद्ध लढाईत जिंकून त्यांनी पूर्ण राज्यात अनेक ठिकाणी किल्ले बांधले. त्यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचे पुत्र संभाजींनी महाराष्ट्रावर राज्य केले आणि नंतर पेशव्यांनी राज्य केले. १८o४ मध्ये, ईस्ट इंडिया कंपनीच्या जनरल वेलेस्ली यांनी महाराष्ट्र व दख्खन भागात सैन्यदलाची स्थापना केली आणि पेश्व्यांच्या काळात शासक बनुन रहीले. ज्या राज्याला आज आपण महाराष्ट्र म्हणून ओळखतो त्याची स्थापना सन १९६o मध्ये झाली आणि बॉम्बे (आता मुंबई) या शहरास महाराष्ट्राची राजधानी बनविण्यात आली होती.
महाराष्ट्र – ऐतिहासिक किल्ले व सुंदर हिल स्टेशन
महाराष्ट्राच्या विविधतेत – धुक्यातील दूर पसरलेले पर्वत, हिरवट हिरवे वन, ऐतिहासिक किल्ले आणि धार्मिक स्थळे यांचा समावेश आहे.
राज्यात सुमारे ३५o किल्ले आहेत जे महाराष्ट्रातील मराठा शासनाच्या गौरवशाली इतिहासाचे कथन करतात. हे किल्ले सर्व सामान्यतः छत्रपती शिवाजी यांच्या कारकीर्दी मुळे ओळखले जातात. विजयदुर्ग आणि सिंधुदुर्ग हे दोन किल्ले राज्यातील सर्वोत्तम किल्ले म्हणून मानले जातात. पुण्यापासून १२o कि.मी अंतरावर शिवनेरीचा किल्ला, शिवाजीचे जन्मस्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. प्रतापगड किल्ला शिवाजी आणि अफजल खान यांच्यातील मोठ्या लढाईचे स्मरण करते. अजिंक्य किल्ला, मुरुड-जंजीरा, हरिश्चंद्र किल्ला, लोहगड आणि विसापूरचे किल्ले ट्रेकिंगसाठी उत्कृष्ट आहेत.
महाराष्ट्रात थंड हवेची अनेक भव्य व रम्य ठिकाण आहेत. महाराष्ट्र राज्य काही सुंदर हिल स्टेशन्सचे घर आहे जे सभोवतालच्या हिरवेगार आणि चित्तथरारक दृश्यांनी आपले मन प्रफुल्लित करते. यापैकी बहुतेक हिलस्टेशन ब्रिटीशांनी त्यांच्या उन्हाळ्यातील निवासस्थानासाठी बांधले होते. खंडाळा, माथेरान, पंचगनी, महाबळेश्वर, सावंतवाडी, जवाहर आणि तोरणमाळ अशी काही प्रमुख थंड हवेची ठिकाण येथे आहेत. मुंबई, पुणे आणि अशा अनेक प्रमुख शहरांपासून, ही स्थळे जवळ असल्याने पर्यटकांना केवळ एक प्रमुख केंद्रबिंदूच नव्हे तर स्थानिक लोकांसाठी देखील ही स्थळे मुख्य आकर्षणे आहेत व शहरापासून दूर राहण्याचा पर्यायदेखील त्यांना मिळतो.
महाराष्ट्रात, इतिहास प्रेमींसाठी देखील अनेक संग्रहालये आहेत. संपूर्ण राज्यात पसरलेल्या १३ संग्रहालयांपैकी पुण्यातील जनजातीय वस्तुसंग्रहालय, प्रिन्स ऑफ वेल्स संग्रहालय मुंबई आणि जहांगीर आर्ट गॅलरी ही काही प्रमुख स्थळे आहेत. नाशिकचे नाणे संग्रहालय हे एकमेव असे अनोखे संग्रहालय आहे, जे भारतातील नाण्यांच्या इतिहासाचे प्रतिबिंब दर्शविते आणि हे नक्कीच एक बघण्यासारखे मनोरंजक ठिकाण आहे. राष्ट्रीय समुद्री संग्रहालय, छत्रपती शहाजी संग्रहालय आणि मणी भवन महात्मा गांधी संग्रहालय येथे असलेले इतर संग्रहालये आहेत.
अरबी समुद्राजवळ वसलेले असल्याने महाराष्ट्रात अनेक प्राचीन समुद्रकिनारे आहेत. आपण मुंबईतील मरीन ड्राईव्ह व चौपाटी हे सुंदर समुद्र किनारे पाहण्यासाठी जाऊ शकता. वेलनेश्वर आणि श्रीवर्धन हरिहरेश्वर बीच हे साहसी जल क्रीडा प्रेमींसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. डहाणू बोर्डी बीच आणि विजय-सिंधुदुर्ग बीच ही दोन पर्यटकांसाठी आकर्षक स्थळे आहेत.
महाराष्ट्र हे एक प्रमुख धार्मिक केंद्र देखील आहे. येथे अनेक तीर्थस्थाने आहेत. प्रसिद्ध कुंभमेळा नाशिकमध्ये दर तीन वर्षांनी आयोजित केला जातो, तर मुंबादेवीचे मंदिर, मुंबईत स्थित एक प्रसिद्ध मंदिर आहे. औरंगाबादचे कैलाश मंदिर आणि शिर्डी, पंढरपूर आणि बाहुबलीचे पवित्र स्थळ सर्वसामान्यपणे प्रसिद्ध आणि सन्मानित आहेत. हाजी अलीचे समाधी आठ शतकाहून जुने आहे, तर तखत सचखंड श्री हजुर अबचलनगर साहेब नांदेड राज्यातील सर्वात महत्वाच्या गुरूद्वारांपैकी एक आहे. पुण्यातील ओशो आश्रम हे आणखी एक आध्यात्मिक स्थान आहे, जेथे ध्यान आणि योग अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत. मुंबईतील माउंट मेरी चर्च हे एक अतिशय प्रसिद्ध चर्च आहे, जेथे बांद्रा मेला दरवर्षी होतो आणि भक्तगणांची अफाट गर्दी जमते.
अजंता आणि एलोरा लेणी, एलिफंटा लेणी, महालक्ष्मी मंदिर आणि गेटवे ऑफ इंडिया हे महाराष्ट्रातील विशेष स्थाने आहेत जी आपण अवश्य एकदातरी बघावी. महाराष्ट्र भारतातील एक विशेष राज्य आहे. या राज्याची सांस्कृतिक विविधता त्याच्या वास्तू (आर्किटेक्चर) आणि नैसर्गिक विविधते सारखीच आहे.
इतर काही राज्यांप्रमाणे महाराष्ट्र, विविध भाषा, संस्कृती आणि पदार्थांचे एक परिपूर्ण मिश्रण आहे जिथे भारतीय होण्याची एकतेची भावना जागते. अशा ह्या शानदार राज्याचा प्रवास आयुष्यभरासाठी नक्कीच आपल्याला सुखद आठवणी देत राहील.
